امروزه شاید بدیهی باشد که بشنویم: «ما در عصر زوال اجتماعی و اخلاقی زندگی می کنیم». اما منظور از زوال چیست؟ کتاب «زوال» (۲۰۲۱) ویراستهٔ غسان حاج، مجموعه‌ مقالاتی است با محوریت زوال، هم در مقام فرآیندی مادی و هم تجربه‌ای نمادین در سطح جهان. نویسندگان مقالات کتاب به نمودهای گوناگون زوال می نگرند: زوال زیستی، فیزیکی، سازمانی، اخلاقی، سیاسی، شخصی و اجتماعی. «زوال» در این کتاب بیانگر یک وضعیت یا استعاره نیست، بلکه موضوعی تحلیلی است که پرسش‌هایی بنیادین دربارهٔ زمانمندی، کار حفاظت، حکمرانی، نظم اخلاقی و عاملیت را پیش می‌کشد. نمونه‌ای بارز از این نگاه

شاید امروز مهم‌ترین اضطراب اجتماعی ما، اضطرابی زیست‌محیطی باشد. کشور در خشکسالی است، دریاچه‌‌ها خشک می‌شوند، باران نمی‌بارد، هوای شهرهای بزرگ غیرقابل تنفس شده و جنگل‌هایی در شمال و شمال‌غرب ایران می‌سوزند و زمین از بی‌آبی فرومی‌نشیند. بارها شنیده‌ایم که مسئول این بحران‌های زیست‌محیطی انسان‌ها هستند، کسانی که با تصاحب و استخراج بی‌رویهٔ منابع زمین چنین بحرانی را آفریده‌اند. اما نانسی فریزر، نظریه‌پرداز انتقادی و مارکسیستی، در این مقاله که در سال ۲۰۲۲ در نشریهٔ «New Left Review» منتشر‌ شده، می‌گوید انداختن بار

کارگران برای دستیابی به قدرت محتاج سازمان‌یابی‌اند، در حالی که حقوق مالکیت به سرمایه‌دار امکان می‌دهد تا قدرت را فردی اعمال کند. همین عدم‌تقارن بنیادین است که به تعبیر کلاوس اوفه، جامعه‌شناس آلمانی، زنجیره‌ای از موانع خلق می‌کند تا کنش جمعی طبقهٔ کارگر بی‌نهایت دشوار شود. نشریهٔ «ژاکوبن» در بزرگداشت یاد کلاوس اوفه که اخیراً درگذشت، خلاصه‌ای از کلیدی‌ترین نکات مقاله‌ای مهم از او را منتشر کرده است. مقالهٔ «دو منطق کنش جمعی: یادداشت‌هایی نظری در باب طبقهٔ اجتماعی و شکل سازمانی» در سال ۱۹۸۲ منتشر شده و

سودان این روزها فاجعه‌بارترین روزهای تاریخ خود را می‌گذراند، جنگ داخلی میان نیروهای مسلح این کشور و نیروهای‌ شبه‌نظامی پشتیبانی سریع در آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد و تاکنون ۱۲ میلیون نفر را آواره کرده و بیش از ۴۰ هزار نفر کشته شده‌اند و بحرانی انسانی در سودان شکل گرفته است. در هفته‌های گذشته بیش از ۲۵۰۰ غیرنظامی فقط در شهر الفاشر، پایتخت ولایت دارفور شمالی اعدام شده‌اند، آخرین دژ نیروهای مسلح در برابر نیروهای شبه‌نظامی که پنجم آبان‌ماه، پس از ۱۸ ماه محاصره سقوط کرد و باعث شد در عمل کنترل کل دارفور به دست شبه‌نظامیان

آیا ما رعیت‌های بی‌مزد اقتصاد دیجیتالی هستیم و بار خلق ارزش اضافی در این اقتصاد بر دوش ماست؟ آیا تکنوفئودالیسم جای سرمایه‌داری را گرفته و شیوهٔ تولید جدیدی بر جهان حاکم شده؟ نیک سرنیچک محقق مارکسیست در زمینهٔ اقتصاد دیجیتال است که کتاب «سرمایه‌داری پلتفرمی» او به فارسی نیز ترجمه شده و در آن کتاب به فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ تکنولوژی مثل گوگل، فیس‌بوک، مایکروسافت، آمازون و ... پرداخته، یعنی مدل‌های کسب‌وکاری که شالودهٔ سخت‌‌افزاری یا نرم‌افزازی (یا همان پلتفرم) برای سایر کنشگران اقتصادی در کسب‌وکارشان فراهم می‌کنند. سرنیچک

عمر الديوەچی [دواچی] پزشک و انسان‌شناس عراقی است که در تقاطع انسان‌شناسی، تاریخ و میکروبیولوژی به تاریخ جنگ، اشغال و مداخلهٔ نظامی در عراق و خاورمیانه می‌نگرد. «باکتری عراقی» صرفاً نامی برای عاملی بیماری‌زا نیست، بلکه لقبی است که با وجود بار نژادگرایانه‌اش، آرشیوی زنده از اثرات جنگ و مداخلهٔ نظامی بر زخم‌ها، بدن‌ها و محیط‌زیست مردم عراق به دست می‌دهد. دیوه‌چی می‌خواهد نشان بدهد که چطور می‌توان با مطالعهٔ ژنتیک باکتری‌هایی مثل باکتری عراقی، نشان داد دگرگونی‌های زیست‌بوم انسان پیوندی تنگاتنگ با رخدادهای تاریخی

چرا برخی ایرانی‌ها و به‌خصوص ایرانیانی که نوستالژی دوران پهلوی را در سر دارند، طرفدار اسرائیلند؟ ورای طرفداری، چطور انسان‌هایی می‌توانند برای تصاویر رنج انسان‌هایی دیگر هلهله کنند و هورا بکشند و در اوج حضیض اخلاقی، از کشور دیگری بخواهند تا کشور خودشان را بمباران کند؟ رضا ضیاء‌ابراهیمی در این متن که در ۳۱ شهریور امسال در وبسایت «جدلیه» منتشر شده است، می‌خواهد توضیحی بیش از استدلال متعارف و معمولی بیابد که بسیاری و حتی خود طرفداران اسرائیل تکرار می‌کنند: «سیاست مخالفت»، این‌که فلسطین آرمان جمهوری اسلامی است و طرفداری اپوزیسیون جمهوری

اغلب وقتی به نفت فکر می‌کنیم، آن را منبع تامین انرژی یا سوخت در نظر می‌گیریم، اما وجه دیگری از نفت آن‌قدر در تاروپود زندگی ما تنیده شده که گویی از دیدنش ناتوانیم. پلاستیک‌ها و فرآورده‌های مصنوعی چنان زندگی ما را متحول کرده‌اند که فراموش کرده‌ایم روزگاری تمام خصلت‌کاربردی این مواد از طبیعت تامین می‌شد؛ ارزش استفادهٔ چوپ، پارچه، لاستیک طبیعی، کودهای طبیعی و امثالهم حالا همه با پلاستیک‌ها و مواد مصنوعی با پایهٔ نفتی برآورده می‌شوند. آدام هنیه، محقق اقتصاد سیاسی و مطالعات توسعه در «امپراطوری پتروشیمی» به

«این مقاله حاصل دعوتی است به شرح مقدمات نظری شاخص «تحلیل سیستم‌های جهانی» به طور خلاصه. گمان می‌کنم روشن‌ترین متنی است که دربارهٔ این موضوع نوشته‌ام و توضیح می‌دهد چرا من تحلیل سیستم‌های جهانی را «نگرش» می‌دانم و نه «نظریه» و چرا در اصل دربارهٔ موضوعی است که بعداً در کتاب دیگری «علوم‌ اجتماعی نیندیشیدنی» قرن نوزدهم نامیدم». مقدمه‌ای که امانوئل والرشتاین، جامعه‌شناس معروف تاریخی و مبدع مدل «تحلیل سیستم‌های جهانی» بر آن نوشته است، خود گویای اهمیت متن پیش‌روست؛ متنی که فصلی از کتاب «نظریهٔ اجتماعی امروز» (۱۹۸۷) ویراستهٔ

کتاب «بازارهای سلب مالکیت: سمن‌ها، توسعهٔ اقتصادی و دولت در قاهره»، نخستین اثر جولیا الیاچر، انسان‌شناس برجسته و دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ارواین و دانشگاه پرینستون است. این اثر طی دو سال پژوهش میدانی گسترده در قاهره، تبیینی نوآورانه از سازوکارهای بازار ارائه می‌دهد. الیاچر در این تحقیق با طیفی متنوع از کنشگران (از بانکداران، وام‌گیرندگان، و کارمندان دولت گرفته تا صاحبان کارگاه‌های تولیدی و همسران و خواهران آنان، کودکان کار و کارکنان سازمان‌های مردم‌نهاد) مصاحبه و کار میدانی انجام داده و از گذر تجربهٔ آنان نشان می‌دهد که اقتصاد غیررسمی، شبکه‌

«کودتای شیلی» مقاله‌ای کلاسیک در تحلیل تجربهٔ شیلی از «گذار مسالمت‌آمیز به سوسیالیسم» و شکست دولت ائتلاف «اتحاد مردمی» آلنده است، ایده‌ای بسیار مناقشه‌برانگیز میان مارکسیست‌ها حتی پیش از کودتا. اما مسالهٔ میلیبند سوال قدیمی «اصلاحات یا انقلاب» نیست، بلکه می‌خواهد با مطالعهٔ نیروهای واقعی در این تجربه به این سوال پاسخ دهد که آیا سیاست‌هایی که آلنده در پیش گرفت، می‌توانستند جز این تراژدی نتیجهٔ دیگری به بار بیاورند؟ میلیبند این مقاله را فقط چند هفته پس از کودتا در اکتبر ۱۹۷۳ در نشریهٔ «The Socialist Register» منتشر کرد و بنابراین طبعاً

سرزمین‌های مغلوب خاورمیانهٔ امروز است از دیدِ طارق علیِ تاریخ‌‌نگار، نویسنده و فعال سیاسی چپ‌گرای بریتانیایی‌پاکستانی. طارق علی که دانشی درخشان در تحلیل امپریالیسم، استعمار و روابط بین‌الملل خصوصاً در رابطه با جهان عرب و سیاست خارجی آمریکا دارد، تحلیلی انتقادی، اما موجز از چندین بازیگر منطقهٔ خاورمیانه و شمال آفریقا می‌دهد. اگرچه متن طارق پیش از حملهٔ اسرائیل به ایران نوشته شده است (و در خاورمیانه هیچ متنی به‌روز باقی نمی‌ماند)، اما شرح کوتاه او بر دیگر کشورها، از عربستان سعودی گرفته تا لیبی و سوریه و مصر و فلسطین چشم‌

«جهان سوم» امروز دیگر واژه‌ای کهنه به نظر می‌رسد، اما فردریک جیمسون منتقد فرهنگی برجسته در این مقالهٔ کلاسیک اذعان می‌کند که آگاهانه از این واژه استفاده کرده است. نقد جیمسون بیشتر نقدی متوجه روشنفکران جهان اول و تقلیل نقش و حضورشان در متن جامعه است. به زعم جیمسون در حالی که متون ادبی معیار ادبیات غرب (همان متونی که در فهرست‌های «صد کتابی که باید پیش از مرگ باید خواند» ردیف می‌شوند) در عصر سرمایه‌داری متوجه امر ذهنی و فردی‌اند و بر شکاف میان امر ذهنی یا سوبژکتیو و امر

این‌ روزها بسیار رایج است که کسانی مدعی باشند ایران در دوران پیشاانقلاب در فرآیند توسعه‌ای قرار داشت که انقلاب مانع آن شد، برخی می‌گویند جامعه یا حداقل اقشار میانی جامعه از امکانات و رفاهی برخوردار بودند که هرگز پس از آن تکرار نشد، همهٔ ما از گذشته‌ای شنیده‌ایم که اقشار میانی جامعهٔ ایران از سبک زندگی‌ مرفهی سخن گفته‌اند که با انقلاب از دست رفت. از سوی دیگر، کسانی دیگر سیاست‌های دولت شاه یا جمهوری اسلامی را در توسعه و تامین خدمات عمومی و دولتی با هم مقایسه می‌کنند و البته، نتایجی

«سیاّره به مثابه سوژهٔ‌ سیاسی؟»، نوشتهٔ پیتر آزبورن در شمارهٔ ۱۴۵ نشریهٔ New Left Review در سال ۲۰۲۴ منتشر شده است. آزبورن در این متن رویکردهای فلسفی برونو لاتور و دیپش چاکرابارتی، دو متفکر برجستهٔ محیط‌زیست‌گرایی اقلیم‌محور را به نقد می‌کشد. او با بررسی مفهوم «امر زمینی» در اندیشهٔ لاتور و «ژئوتاریخ» و «زمان آنتروپوسین» در کار چاکرابارتی، نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم می‌توانند به‌رغم نیت‌های پیشرو، حامل دلالت‌های مرتجعانه یا سیاست‌زدایانه باشند. آزبورن ضمن نقد سیاست‌گرایی مارکسیسیتی، از پذیرش ساده‌انگارانهٔ گفتمان‌های زیست‌محیطی به‌مثابهٔ گفتمان‌

سوم فوریهٔ ۲۰۲۵ اتوموبیلی در اوکلند کالیفرنیا به مایکل بوراووی، جامعه‌شناس بریتانیایی زد و از صحنه گریخت. بوراووی در پی این تصادف در ۷۷ سالگی درگذشت، در حالی که آثاری ناتمام از خود باقی گذاشت. یکی از این آثار مقاله‌ایست که در نوامبر ۲۰۲۴ در حال آماده‌سازی آن برای انتشار در نشریهٔ «New Left Review» بود. مایکل بوراووی هرگز موفق به تکمیل این مقاله نشد، خصوصاً که قصد داشت منابعی برای ارجاع و پی‌نوشت‌هایی مفصل‌تر برای متن تهیه کند، اما مایکل لِوین، از شاگردان سابقش این متن را سروسامان داد و در نهایت، به همین شکلی

متن پیش‌رو ترجمه‌ایست از فصلی از کتاب مهم و کلاسیک «ماشین ضدسیاست: توسعه، سیاست‌زدایی و قدرت بوروکراتیک» اثر جیمز فرگوسن که با اندکی تلخیص در مجموعهٔ «انسان‌شناسی دولت» به ویراستاری آرادِنا شارما و آکیل گوپتا (۲۰۰۶) منتشر شده است. فرگوسن که استاد ممتاز بازنشستهٔ دانشگاه استنفورد و از انسان‌شناسان برجسته در مطالعات توسعه است، با مطالعهٔ انسان‌شناسانهٔ پروژهٔ توسعهٔ «تابا-تسِکا» در لسوتو (۱۹۷۵ تا ۱۹۸۴) نشان می‌دهد چگونه «سازوکار توسعه» همچون ماشینی معطوف به سیاست‌زدایی عمل می‌کند و پروژه‌های توسعه نه فرآیندهایی فنی و خنثی، بلکه سازوکارهایی سیاسی‌اند که پیامدهایی

سیروس شایق، تاریخ‌نگار تاریخ اجتماعی و فکری خاورمیانه، در مقالهٔ پیش‌رو که در شمارهٔ ۴۲ نشریهٔ بین‌المللی مطالعات خاورمیانه (International Journal of Middle East Studies) در سال ۲۰۱۰ منتشر شده، به نقد تاریخ‌نگاری مسلط پهلوی از منظر «دولت‌گرایی روش‌شناختی» پرداخته است. شایق بر این باور است که مورخان این دوره آن‌قدر بر قدرت و نفوذ بی‌حدوحصر دولت متمرکزند که از دیدن تاثیر کنشگران محلی، شبکه‌های غیررسمی و سایر دینامیک‌های پیچیدهٔ حکمرانی ناتوانند و تمامی تاریخ را به پارادایم کنش دولت و واکنش جامعه فرومی‌کاهند. او با ارجاع به آثار مورخان این

مصاحبهٔ پیش‌رو با آوی شلایم، تاریخ‌نگار و فعال برجسته، نخست زمانی کوتاه پس از حملهٔ حماس به اسرائیل در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۳ انجام شد، اما پس از آن بازبینی‌های چندی از مه ۲۰۲۴ تا سپتامبر همین سال در آن صورت گرفت تا نسل‌کشی درحال وقوع در غزه را بازتاب دهد. پروفسور شلایم از اعضای گروه «مورخین جدید» است که همراه با بنی موریس و ایلان پاپه از تحلیل‌گران دستگاه سیاسی، ایدئولوژیک و نظامی اسرائیل در چارچوب مفاهیمِ استعمار شهرک‌نشینی، آپارتاید و تلاش اسرائیل برای محو مردم بومی فلسطین و پاکسازی قومی هستند. شلایم در این مصاحبه که

حقوق بین‌الملل در جهان امروز به درد چه کسانی می‌خورد؟ وقتی در ۲۳ خرداد امسال، اسرائیل با نقض قوانین بین‌المللی به ایران حمله کرد و قدرت‌های غربی به جای محکوم کردن، از اسرائیل حمایت کردند، بار دیگر بر این حرف پری اندرسون صحه گذاشته شد که حقوق بین‌الملل ابزاری برای حاکمیت امپریالیستی است و قانون حاکم برای سایر کشورها در این نظم جهانی قانون جنگل است. وانگ شیاومینگ، نویسنده و پژوهشگر چینی در شمارهٔ ۱۵۲ نشریهٔ «New Left Review» که در ماه مارس سال جاری منتشر شده، با تکیه بر نقد پری اندرسن سوال مهمی را پیش

نئولیبرالیسم را معمولاً نظامی از ایده‌ها می‌دا‌نند که شبکه‌ای از روشنفکران راست‌گرا اشاعه‌اش می‌دهند یا جهشی در نظام اقتصادی که از بحران‌های سودآوری در سرمایه‌داری ناشی شده است. هر دو تاویل اولویت را به شمال جهانی می‌دهند. اما به نظر نویسندگان این مقاله می‌توان از چشم‌انداز جنوب جهانی نیز به نئولیبرالیسم نگریست و از این منظر شاید تاریخ استراتژی‌های نئولیبرالیستی نشان دهند که این نظام ایده‌ها قدرت سیاسی خود را در این کشورها در مقام استراتژی‌ توسعه کسب کرده که توانسته سایر استراتژی‌های هژمونیک پیش